• http://196MARKET.IRبرای دانلود پاور پوینت برسی اقلیمی ایران کلیک کنید: ااقلیم در معماری

اقلیم در معماری
اهمیت تاثیر اقلیم بر معماری، انجام مطالعات و جامعی را در این زمینه ایجاب می کند. بویژه در کشور ما که تنوع
شرایط اقلیمی در آن کامال مشهود است..
تقسیمات اقلیمی در جهان در مورد تقسیم بندی اقلیمی نقاط مختلف جهان، روشهای گوناگونی پیشنهاد شده که از
میان روش کوپن – دانشمند اتریشی- مورد قبول قرارگرفته است. کوپن براساس رشد ونمو انواع نباتات، پنج نوع اقلیم
در مقیاس جهانی معرفی کرده است که عبارتند از:
     اقلیم بارانی استوایی : در این اقلیم فصل سرد وجود ندارد و معدل دمای هوا در سردترین ماه سال بیش از18 درجه
سانتی گراد است.
اقلیم گرم وخشک: در این مناطق، به دلیل آنکه میزان بارندگی ساالنه بخار آب مورد نیاز جهت رطوبت هوا را تامین
نمی کند، هوا به طور کلی خشک است.
     اقلیم گرم-معتدل: معدل دمای هوای سردترین ماه سال در این مناطق بین 18 و3 -درجه سانتی گراد ومعدل دمای
هوا در گرمترین ماه سال بیش از 10 در جه سانتیگراد است. در این مناطق زمستان کوتاه است ولی ممکن است حدود
یک ماه یا بیشتر زمین یخ بسته یا پوشیده از برف باشد.
      اقلیم سرد و برفی: در این افلیم معدل دمای هوا در گرمترین ماه سال بیش از 10 درجه ودر سردترین ماه سال کمتر
از3 -درجه سانتی گراد است. بارندگی در این مناطق معموال” به صورت برف است ودر طول چند ماه ازسال زمین
پوشیده از برف ویخ است.
اقلیم قطبی: در این اقلیم معدل دمای هوا در گرمترین ماه سال کمتر از 10 درجه سانتی گراد است. در این جا برخالف
اقلیم بارانی واستوایی فصل گرم وجود ندارد. )کسمایی ،مرتضی،1389)
تقسیمات اقلیمی در ایران
اصوال در بسیاری در مناطق جهان ،اقلیم بوسیله عرض جغرافیایی و اتفاع از سطح دریا مشخص می شود.ایران با قرار
گرفتن بین 25 و 40 درجه عرض جغرافیایی شمالی،در منطقه گرم قرار دارد و از نظر ارتفاع نیز، فالت مرتفعی است
که مجموع سطوحی از آن که ارتفاعشان از سطح دریا کمتر از 475متر است، درصد بسیار کمی از سطح کل کشور را
تشکیل می دهند.با وجود اینک ایران دارای دو حوزه بزرگ آب)دریای خزر و خلیج فارس( است، بدلیل وجود رشته
کوه های البرز و زاگرس و نحوه قرارگیری آنها، اثرات این دو حوزه محدود به نواحی بسیار نزدیک به آنها است و این
Archive of SID
www.SID.ir
حوزه ها، به ندرت اثری در تعدیل درجه حرارت قسمت های داخلی دارند. بی تردید در کشوری کوهستانی مانند ایران
،هیچ گاه دو نقطه از نظر اقلیمی مانند یکدیگر نیستند.با این حال، بهترین روش برای دستیابی به پایه ای به منظور
تعیین مناطق اقلیمی کشور، همان اصول کوپن است که ناگزیر باید از آن پیروی کرد .بنابراین، تقسیمات چهار گانه
ایران را که توسط دکتر حسن کنجی پیشنهاد شده نمی توان مورد استفاده قرار داد. وی تقسیم بندی کوپن را با کمی
تغییر و با توجه به عوارض جغرافیایی کشور به شرح زیر پذیرفته است.
اقلیم معتدل و مرطوب)سواحل جنوبی دریای خزر
اقلیم سرد )کوهستان های غربی
اقلیم گرم خشک)فالت مرکزی
اقلیم گرم و مرطوب)سواحل جنوبی
اقلیم معتدل و مرطوب )سواحل جنوبی دریای خزر
سواحل دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان، از جمله مناطق معتدل محسوب می شود. این منطقه که
به صورت نواری بین رشته کوه های البرز و دریای خزر محصور شده، از جلگه های پستی تشکیل شده است که هر چه
به طرف شرق پیشروی می کند، رطوبت و اعتدال هوا کاهش می یابد. در حقیقت ، رشته کوه های البرز که حد فاصل
دو آب و هوای متضاد هستند، جلگه های پست خزر را از فالت مرکزی جدا می کنند. از جمله ویژگی های این اقلیم،
رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت آن است. دمای هوا در روزهای تابستان معموال بین 25تا30 درجه سانتی گراد
و شبها بین 20تا23 درجه سانتی گراد و در زمستان معموال باالی صفر است. در این منطقه، بارندگی بسیار زیاد و در
تابستان به صورت رگبار است. شهرهای رشت، بندر انزلی، بابلسر و گرگان در این منطقه قرار دارند.

بارندگی درتابستان کم ودر زمستان زیاد است وبیشتر به صورت برف می بارد. به طور کلی در این منطقه ،فصل بهار
کوتاه است وتابستان و زمستان را از هم جدا می کند. )کسمایی ،مرتضی،1389)

تقسیمات اقلیمی و تیپولوژی معماری

با توجه به شکل گیری و ترکیب معماری بومی مناطق مختلف ایران در می یابیم که ویژگی های متفاوت هر یک از
این اقلیم ها،تاثیر فراوانی در شکل گیری شهر ها و ترکیب معماری این مناطق داشته اند.بنابراین،تعیین دقیق حوزه
های اقلیمی در سطح کشور و دستیابی به مشخصات اقلیمی مناطق مختلف،در ارائه طرح های مناسب و هماهنگ با
اقلیم هر منطقه اهمیت فراوانی دارد. شهر و اقلیم، دو سیستم انسانساخت و طبیعی هستند که تأثیرگذاری تنگاتنگی
بر یکدیگر دارند . اقلیم، تا آنجا که با آسایش انسان رابطه برقرار میکند، نتیجه عواملی، چون : تابش آفتاب، دما و
رطوبت هوا، وزش باد و میزان بارندگی است( قبادیان ،وحید،1389 )اقلیم هر مکان جغرافیایی، شرایط مناسب ویژه
ای دارد که در عین حال، محدودیتهایی را نیز در زمینه طراحی شهری به همراه دارد . در طراحی فضاهای مختلف
شهر؛ نظیر : ساختمانها، فضاهای سبز، معابر و غیره، عالوه بر توجه به کیفیت های عملکردی، بصری و زیباشناختی،
عنایت به نوع اقلیم شهر و رعایت ضوابط طراحی اقلیمی ضروری است؛ و بی توجهی به این مسأله، مشکالت خاصی
را ایجاد ، می کند. یکی از دالیل پیدایش بحران های انرژی و زیست محیطی معاصر عدم توجه به تفاوت های اقلیمی
است .فضاهای باز حیاط مرکزی در معماری سنتی ایران با ویژگی منحصر به فرد خود، برخاسته از توجه به جنبه
Archive of SID
www.SID.ir
های اقلیمی بستر معماری هستند. همگرایی با عوامل طبیعی و اقلیمی، که در ابتدا با در نظرگرفتن موقعیت خاص
زیست محیطی شهر به عنوان یک عامل کلیدی در، برنامه ریزی توسعه، سپس با بهره گیری از مصالح بومی و عناصر
طبیعی، رعایت و توجه به محدودیت های محیطی چون شیب، توپوگرافی و استفاده از پوشش گیاهی بر اساس نوع
اقلیم و میزان مصرف آب الزم برای حفظ گیاه و استفاده از تنظیم کننده های اقلیمی به مثابه محدودیتها در شکلدهی
شبکة معابر، فضاهای شهری و ابنیه حاصل ، میشود. . ) رمضانی گورابی، کاظم نژادزهرا، 1379)
مفهوم پایداری
پایداری در لغت
فعل ” “Sustain سال 1221 میالدی در زبان انگلیسی بکار گرفته شده و از ریشه التین ” Sub ” و ” tenere”
به معنی نگهداری و یا نگهداشتن کردن گرفته شده است . معانی دیگری از واژه Sustain ” “طی قرن ها بوده ولی
تنها در این چند دهه ی اخیر است که واژه پایداری “با معنای کنونی آن یعنی آنچه که می تواند در آینده تداوم یابد
کاربرد پیدا کرده است . )بحرینی، سید حسین،مکنون، رضا )1380)
در فرهنگ سخن و فرهنگ فارسی معین نیز پایداری به مفهوم پایدار بودن و مقاومت از مصدر” پایش “به معنای
پایداری کردن و از خود استقامت نشان دادن آمده است .برای صفت پایداری نیز این معانی بیان شده است : دارای
ثبات، همیشگی و مقاومت کننده .بنابراین واژه پایداری که به عنوان معادل Sustainability انتخاب شده است فاقد
معانی امروزی آن است و بر حفظ و ثبات تکیه دارد .معنای واژه پایداری که در این بحث نیز مد نظر است عبارت
است از ” :انچه که میتواند درآینده تداوم یابد”)اسدپور،علی1385)
توسعه پایدار
به منظوردرک بهتر مفهوم معماری پایدار الزم است که ابتدا تعریف روشنی از مفهوم ” توسه پایدار “ارائه شود .متداول
ترین تعریف پایداری تعریفی است که کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه ارائه کرده است . توسعه اجتماعی و
اقتصادی باید به گونه ای تحقق پذیرد که در هر زمان که بر نسلهای آینده هزینه ای تحمیل شود اثرات فعالیتهای
اقتصادی را به حداقل رساند . زمانی که فعالیتهای حیاتی و ضروری فعلی هزینه هایی را به آیندگان تحمیل نماید
(مثالا حفاری کانیهای غیر قابل تجدید )خسارت وارده بطور کامل باید جبران گردد .لذا توسعه پایدار مفهوم جامعی
دارد و به تمام جنبه های زندگی انسان مربوط می شود و اجرای مدل های توسعه پایدار نیاز به تغییرات اساسی در
سیاست های ملی و بین المللی دارد به طور کلی پایداری محیطی با هدف حفظ محیط زیست بر مواردی از جمله :
کاهش اتالف و پخش انرژی در محیط، کاهش تولید تاثیرگذارنده ها بر سالمت انسان، رفع سموم مواد تاکید دارد .
بنابراین تمامی طراحی هایی که در رابطه با سیستم های پایدار انجام می شود، باید بتواند به نحوی پیش بینی های
الزم را برای آینده انجام دهد. )اسدپور،علی1385)
معماری پایدار
کاربرد مفاهیم پایداری و توسعه پایدار در معماری مبحثی به نام معماری پایدار را به وجود آورده است .ایده های
اصلی معماری پایدار؛ استفاده از قابلیت تغییر کاربری و انعطاف پذیری و انرژی نهفته (انرژی که برای تولید مواد و
مصالح به کار می رود)می باشد .معماری پایدار،مانند سایر مقوالت معماری، دارای اصول و قواعد خاص خود است و
Archive of SID
www.SID.ir
سه مرحله را در بر می گیرد :صرفه جویی در منابع، طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی، طراحی برای انسان، که
هر کدام آنها استراتژی های ویژه خود را دارند و شناخت و مطالعه این تدابیر، معمار را به درک بیشتر از محیطی که
باید طراحی آن را انجام دهد، می رساند.)داوری نژاد،مسعود، محمدرضا،1388)
اصول طراحی پایدار
برخی بناها دارای ویژگی ها و خصوصیاتی هستند که آنها را در زمره بناهای پایدار قرار می دهد .اصولی که باید رعایت
شود تا یک بنا به عنوان یک معماری پایدار طبقه بندی شود، عبارت است از:
اصل اول، حفظ انرژی :بنا باید طوری ساخته شود که نیاز ساختمان به سوختهای فسیلی را به حداقل برساند.
اصل دوم، هماهنگی با اقلیم :بناها باید طوری طراحی شوند که با اقلیم و منابع انرژی موجود در محل احداث هماهنگی
داشته و کار کند.
اصل سوم، کاهش استفاده از منابع جدید مصالح :ساختمان ها بایستی به گونه ای طراحی شوند که میزان استفاده از
منابع جدید را تا حد ممکن کاهش داده و در پایان عمر مفید خود برای ساختن بنای جدید، خود به عنوان منبع
جدید به کار روند.
اصل چهارم، برآوردن نیازهای ساکنان :در معماری پایدار برآورده شدن نیازهای روحی و جسمی ساکنان از اهمیت
خاصی بر خوردار است.
اصل پنجم، هماهنگی با سایت :بنا باید با مالیمت در زمین سایت خود قرار گیرد و با محیط اطراف سنخیت داشته
باشد.
اصل ششم، کل گرایی :تمام اصول معماری پایدار باید در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست
سالم می شود، تجسم یابد.) فرهاد، شراره، کاشانی،1389)
اصول معماری پایدار در معماری سنتی ایران
پدیدهی معماری بومی به عنوان مقولهای در زیبایی شناسی و عرفان، در خلوص اندیشه و احترام به طبیعت، موضوعی
بسیار با اهمیت میباشد .معماری بومی با آنکه در طول تاریخ، دستخوش پدیدههای دگرگون کننده بوده است ولی
توانسته هویت ویژهی خود را حفظ کند و نمایانگر آداب و رسوم، روحیه واحساسات، اندیشه و عقیده، ذوق و سلیقه و
هنر آنان باشد. امروزه، گرایش به معماری سنتی بیشتر تزئینی و کمتر محتوایی و عملکردی بوده است. )فرهاد،
شراره، کاشانی،1389 )بدین ترتیب عناصر کالبدی در معماری سنتی مانند بادگیر، گنبد،حیاط مرکزی، شوادان،
زمهریر، سایبان و مانند این که دارای عملکرد محیطی قابل توجهی بودند و نیاز ساختمان را تا حد زیادی به سوختهای
متعارف کم میکردند در آموزشهای معماری کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند .در بسیاری از کشورهای در حال توسعه
نیز این آموزشها تنها جایگاه توصیفی داشته و از نحوه به کارگیری و ترکیب آن با معماری مدرن و به دست آوردن
نوعی معماری با عملکرد عالی کمتر نشانهای دیده می شود. شهر و اقلیم، دو سیستم انسانساخت و طبیعی هستند
که تأثیرگذاری تنگاتنگی بر یکدیگر دارند . اقلیم، تا آنجا که با آسایش انسان رابطه برقرار میکند، نتیجه عواملی، چون
:تابش آفتاب، دما و رطوبت هوا، وزش باد و میزان بارندگی است . اقلیم هر مکان جغرافیایی، شرایط مناسب ویژه ای
دارد که در عین حال، محدودیتهایی را نیز در زمینه طراحی شهری به همراه دارد . در طراحی فضاهای مختلف شهر؛
نظیر : ساختمانها، فضاهای سبز، معابر و غیره، عالوه بر توجه به کیفیت های عملکردی، بصری و زیباشناختی، عنایت
به نوع اقلیم شهر و رعایت ضوابط طراحی اقلیمی ضروری است؛ و بی توجهی به این مسأله، مشکالت خاصی را ایجاد
Archive of SID
www.SID.ir
، می کند. یکی از دالیل پیدایش بحران های انرژی و زیست محیطی معاصر عدم توجه به تفاوت های اقلیمی است .
فضاهای باز حیاط مرکزی در معماریسنتی ایران با ویژگی منحصر به فرد خود، برخاسته از توجه به جنبه های اقلیمی
بستر معماری هستند. همگرایی با عوامل طبیعی و اقلیمی، که در ابتدا با در نظرگرفتن موقعیت خاص زیست محیطی
شهرها به عنوان یک عامل کلیدی در، برنامه ریزی توسعه، سپس با بهره گیری از مصالح بومی و عناصر طبیعی،
رعایت و توجه به محدودیت های محیطی چون شیب، توپوگرافی و استفاده از پوشش گیاهی بر اساس نوع اقلیم و
میزان مصرف آب الزم برای حفظ گیاه و استفاده از تنظیم کننده های اقلیمی به مثابه محدودیتها در شکل دهی شبکة
معابر، فضاهای شهری و ابنیه حاصل ، میشود.) قبادیان وحید،1389)

معماری سنتی ایران

از این گستره ، معماری که از پر اهمیت ترین عناصر ارزشی هر ملت است، سهم بسزائی دارد و غور در این معنا در حیطه معماری بعهده معماران این عصر گذاشته می شود . در این راستا همواره استاد گرانقدر محمد کریم پیر نیا کهعمر خویش را در راه شناختن معماری ایرانی و اسالمی و انعکاس آن به نسلهای جوانی که به نحوی در این مسئله دخالت دارند بر زبان می آورند .) قبادیان وحید،1389)

. اصول مذکور شامل پنج مورد است:

-مردم واری : یا کاربرد مقیاس انسانی و پرهیز از هر گونه بیهودگی و شکوه بیجا و آذین بی سود.
-خود بسندگی: یا بهره گیری از امکانات و مصالح محلی و آنچه که معماران )بوم آورد( گفته اند و پرهیز از هر گونه
وابستگی و نیاز.
-پیمون: یا اندازه ها و معیار هایی که تناسب پیکره و کالبد بنا را از لحاظ درستی ، استواری و زیبایی تضمین می
کرده است.
-درون گرائی: این اصل بویژه در منازل مسکونی که همیشه مورد توجه مردم این سرزمین بوده و خوش داشته اند
که چهار دیواری اختیاری باشد.
-کنج و نیاز: یا پرهیز از کاربرد اندازه های بیش از نیاز که باعث هدر رفتن مصالح و باال بردن هزینه می شده است.)
پیرنیا،کریم،1387)

علاوه بر اصولی که ذکر شد عناصری چون آب ، نور ، باد و … در معماری سنتی نقش حیاتی ایفاء می کرده اند . یکیاز مسائل مهم در شناخت معماری سنتی ایران انقطاع فرهنگ معماری سنتی و پیدایش گونه هایی از فضا های جدیدمعماری و شهری است که غالبا با فضا های سنتی کامال متفاوت هستند ، چونکه بسیاری از معماران بیش از هر چیزبه پدیده های شکلی و بصری اندیشیده اند و بسیاری از مسائل ، مباحث و نکات فرهنگی ، تاریخی و اجتماعی را به
اندازه کافی مورد توجه قرار نداده اند.معماری سنتی قبل از پیدایش تکنولوژی و مصالح جدید ساختمانی در تمامنقاط کشور و به هر شکل و به هر کیفیت نوع معماری افقی و با هویت بشمار می رفت که در طی سالیان دراز وقرنهای متمادی مصالح و شیوه های فنی ویژه خود را داشت. این نوع ساخت و ساز بومی بسیار بجا می نمود و به موقع و کامال ارزنده و منطقی و گاه نیز بس شکوهمند بود و هنوز هم بعنوان یک معماری شریف و برخوردار ازمقیاس انسانی دارای همان ارزش واعتبار است . تحلیل معماری ایرانی نشان می دهد که به رغم کثرت و تنوع و پیچیدگی بناها ، اصول و مفاهیم و الگوهایی در طول زمان به گونه های مختلف در این معماری بکار گرفته شده اند افزون بر آن این نتیجه بدست آمده که تکامل معماری ایران بیشتر بر تعالی اصولی و مفاهیم و الگوهای جدید در
Archive of SID
www.SID.ir
جریان نوعی فعالیت هوشمندانه و ماهرانه معماری استوار بوده است. با پذبرش این امر ، میتوان در معماری امروزایران نیز به همان اصول و مفاهیم و الگوها پرداخت و آنها را در جریان یک فعالیت خالق تکامل بخشید و به پیشبرد.با بررسی و تحلیل الگوهای تاریخ معماری ایران و عناصر اصلی تشکیل دهنده آنها این نتیجه حاصل می شود که این عناصر و الگوها اگر چه هر یک در دوره معینی از تاریخ معماری این سرزمین خلق شده اند لکن با حضور ممتددر دوره های بعدی ، تکامل و پاالیش یافته و دارای هویتی مستقل از زمان شده اند . مفهوم عامی را از یک الگو و یایک عنصر در معماری ارائه می کنند که شأن تجریدی یافته و دارای تصویر ذهنی و حامل بار خاطره عاطفی است.
)زمرشیدی، حسین،1371)

منبع:اهمیت و نقش اقلیم و توسعه پایدار در شکل گیری معماری و شهرسازیبر پایه الگوهای معماری سنتی ایران )نمونه موردی شهر یزد(
الناز صمیمی لنبانی -مربی دانشگاه آزاد اسالمی واحد خوراسگان اصفهانe.samimi@khuisf.ac.irزهرا کرامت -مربی دانشگاه آزاد اسالمی واحد خوراسگان اصفهانz.keramat@khuisf.ac.ir